Günümüzde değişen çevre şartları ile gebelik takibi de biraz olsun karmaşık hale gelmektedir. Birçok anne adayı istemeden de olsa çeşitli çevresel faktörlere maruz kalmaktadır. Bu çevresel faktörlerin bazılarından korunulabileceği gibi bazılarından da korunmak mümkün olmamaktadır. Örneğin hava kirliliği, arabaların egsozlarının oluşturduğu gazlar, çeşitli atıklar sonucu oluşan radyoaktif maddeler, telefon vericilerinin etrafa yaydığı elektromanyetik dalgalar gibi. Bir de bunlar dışında anne adayları, gebelik boyunca karşılaşılan çeşitli hastalıklar sebebiyle ilaç kullanmak zorunda kalmaktadır. Her ne kadar bu ilaçlar hastalara doktorları tarafından önerilse de bebeğe zararlı olabileceği varsayımıyla hastalar tarafından kullanılmamaktadır. Burada dikkat edilmesi gereken nokta; kullanılacak ilacın kar-zarar oranının iyi belirlenmesidir. Eğer anne adayı bir ilaç kullanacaksa o ilacın sağladığı yarar, vereceği zarardan daha fazla olmalıdır. Aksi takdirde o ilacın kullanımının gerekliliği tekrar sorgulanmalıdır. Bunlar dışında anne adaylarının daha önceden var olan hastalıkları sebebiyle kullandığı ve gebelik boyuncada kullanmak zorunda olduğu ilaçlar vardır. Örneğin kronik hipertansiyonu olan bir hastanın kullandığı antihipertansif, diyabetik hastanın kullandığı insülin, tiroid hastasının kullandığı tiroid ilaçları, epilepsi hastasının kullandığı antiepileptik ilaçlar gibi. Yazının başında bahsedildiği gibi gebelik süresince kullanılacak tüm ilaçlar uluslararası bilimsel kuruluşlar tarafından sınıflandırılmıştır. Bu sınıflandırma tüm dünyada kabul görmektedir. Bir gebeye veya süt veren anneye bir ilaç yazılacaksa, bu ilacın hangi grup olduğu bilinmelidir. Bu sınıflama kabaca şöyledir;
A grubu: İnsanlarda yapılan kontrollü çalışmalarda fetus üzerine herhangi bir risk saptanmamıştır.
B grubu:Hayvan çalışmalarında risk yok ama gebe kadınlarda yapılmış kontrollu çalışma yok.
C grubu: Hayvan çalışmalarında fetus üzerine risk var ama gebe kadınlarda yapılmış kontrollu çalışma yok. Bu ilaçlar ancak beklenen fayda fetusa verilebilecek zarardan fazla ise kullanılmalıdır.
D grubu:İnsanda fetal risk olduğuna dair veriler var. Kesin kontraindikedir.
X grubu:Hayvanlarda veya insanda yapılan çalışmalarda fetal anomaliler gösterilmiştir.
Konunun uzmanlarının bile tüm ilaçların hangi sınıf olduğunu bilmesi mümkün değildir. Bu konuda düzenleme yapan ve belirli aralıklarla güncellenen bilisel verileri içeren kitaplar bulunmaktadır. Günlük pratikte özellikle sık kullanılmayan ilaçlar hakkında bu kitaplara başvurulabilir. Bu konu gerçekten emek ve zaman harcanması gereken bir konudur. Dünya üzerinde kullanılan tüm ilaçların fetus ve yenidoğan üzerine olan veya olabilecek tüm risklerini değerlendiren referans rehberinin oluşması uzun bir süreç almıştır. Günümüzde ilaçların sürekli geliştiği ve etken maddelerinin güncellendiği düşünülürse bu işin ne kadar zor olduğu biraz daha iyi anlaşılır.
Bir ilaç geniş kullanımı olan grupta nadiren sorun oluşturmuşsa bile gebelik döneminde bir gerekçe olmaksızın ilaç kullanımından kaçınmak gerekir. Ayrıca bireysel duyarlılıklar göz ardı edilmemelidir. İlaçların teratojenik etkileri fetus üzerinde anatomik malformasyonlar yapabilir. Bu etki doz ve kullanım süresiylede ilgilidir. Fetus gebeliğin ilk 3 ayında dış etkenlere karşı daha açıktır. İlaçların fetus üzerinde nasıl etki gösterdiği çok net olarak ortaya konamamıştır. Anneye ait reseptörleri etkileyerek indirekt olarak veya embriyonik gelişimi direkt olarak etkileyip anomalilere sebep olabilir. Plasentanın metabolizmasında değişiklikler fetus gelişimi üzerine etkili olmaktadır. Gebe kadınlar tarafından alınan ilaçların çoğu plasentayı geçmekte, fetusun kan dolaşımına karışmaktadır. Fetus, ilacı anne gibi metabolize edemediğinden gelişimi etkilenmekte ve bir takım zararlar oluşmaktadır. İlaç kullanımı konusunad doktor karar yönünden yalnız bırakılmamalıi doğurganlık yaşındaki her kadın ilaç kullanımında dikkatli olmak adına üstüne düşen sorumluluğu almalıdır.
Eğer bir ilaç kullanımı gerekirse yukarıda tanımlanan sınıflamaya göre A ve B grubundan olması tercih edilmelidir. Mecbur kalınırsa C grubu da kullanılabilir.
Günlük hayatta çok sık kullanılan birkaç ilaca örnek vermek gerekirse;
Ağrı kesici veya ateş düşürücü olarak kullanılan parasetamol:B gurubudur. Ama uzun süre yüksek doz kullanılırsa annede kansızlık, bebekte böbrek hastalığına sebep olabilir.
Yine daha güçlü ağrı kesici olarak kullanılan NSAİD’lerin naproksen dışında çoğu:C grubudur.
Hepatit B aşısı, grip aşısı:C grubudur. Yapılacaksa bile 1.trimestriden sonra yapılmalıdır.
Genital herpes için kullanılan asiklovir:B grubudur. Gebe kadınlarda sistemik kullanımın güvenilirliği kanıtlanmamıştır.
Sık kullanılan antibiyotiklerden
●penisilin gurbu amoksisilin:B grubudur.
●penisilin grubu ampisilin:B grubudur.
●sefalosporinler:B grubudur.
●eritromisin:B grubudur.
●tetrasiklin ve doksisiklin😀 grubudur.
Akıntı ve üst solunum yolu infeksiyonlarında seçilen makrolid grubu azitromisin:B grubudur.
Yapay tatlandırıcı olarak kullanılan
●aspartam:B grubudur.
●siklamat:C grubudur.
Preeklampsi veya çeşitli hastalıklarda kullanılan aspirin:C grubudur. Ama düşük doz kullanımda (40-150 mg./gün) teratojenik etkiye rastlanmamıştır.
Prolaktin yüksekliği tedavisinde kullanılan bromokriptin:C grubudur.
Gebelikte ortalama miktarda tüketilen kafein:B grubudur.
Tifo tedavsinde kullanılan kloramfenikol:C grubudur.
Mide şikayetlerinde kullanılan
●simetidin, famotidin:B grubudur.
●Proton pompası inhibitörleri:C grubudur.
İdrar yolları infeksiyonlarında kullanılan ciprofloksasin:C grubudur.
Ovulasyon indüksiyonunda kullanılan klomifen:X grubudur.
Kortizon kullanımı:C grubudur.
Kan sulandırıcı oral antikoagülanlar😀 grubudur.
Düşük moleküler ağırlıklı heparinler:B grubudur.
Sakinleştirici diazepam😀 grubudur.
Kolestrol düşürücü ilaçlardan fluvastatin, lovastatin:X grubudur.
Gebeliğin oluşmasından 1-3 ay önce başlana ve ilk 3 ay devam edilen folik asit:A grubudur.
Aminoglikozit grubundan gentamisin:C grubudur.
Oral antidiyabetik glipizid:C grubudur.
Oral antihiperglisemik metformin:B grubudur.
Hepatit B ve tetanoz immunglobulin:C grubudur.
İnsulin:B grubudur. Büyük moleküllü olduğundan plasentadan geçmediği kabul edilmektedir.
Hipotroidi tedavisinde kullanılan levotroksin:A grubudur.
Antiinfektif, amebisit metronidazol:B grubudur.
Gebeliğn erken dönem bulantılarında kullanılan ondansetron:B grubudur.
Bu şekilde listeyi uzatmak mümkün. Burada vermek istediğimiz mesaj; gebelikte de kullanmaya uygun ilaçlar vardır. Önemli olan bunların risklerini ve faydalarını çok iyi bilmek ve gerektiği şekilde kullanmaktır. Sağlıklı gebelikler için sağlıklı annneler gerekmektedir.
Kadın Hastalıkları Uzmanı Op.Dr. Nuri Ceydeli,